سوره مبارکه سجدة آیه 24

وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَکَانُوا بِآیَاتِنَا یُوقِنُونَ

و از آنان امامان [و پیشوایانى‏] قرار دادیم که به فرمان ما [مردم را] هدایت مى‏کردند؛ چون شکیبایى نمودند، و به آیات ما یقین داشتند. 

در آیه فوق به افتخاراتی که نصیب بنی اسرائیل در سایه استقامت و ایمان شد اشاره می‏شود ، تا درسی برای دیگران باشد، می‏فرماید: و از آنها امامان و پیشوایانی قرار دادیم، که به فرمان ما امر هدایت خلق خدا را بر عهده گرفتند زیرا آنها شکیبائی کردند و به آیات ما یقین داشتند ...

در اینجا رمز پیروزی و شرط پیشوائی و امامت را دو چیز شمرده: یکی ایمان و یقین به آیات الهی، و دیگر صبر و استقامت و شکیبائی.

این امر ، درسی است برای همه امتها و برای مسلمانان دیروز و امروز و فرداست، که پایه‏های یقین خود را محکم کنند و از مشکلاتی که در طریق به ثمر رساندن خط توحید است نهراسند، صبر و مقاومت را پیشه خود کنند تا ائمه خلق و رهبر امتها در تاریخ عالم شوند.

تعبیر به یهدون (هدایت می‏کنند) به صورت فعل مضارع و همچنین جمله یوقنون (یقین دارند) آن هم به صورت فعل مضارع دلیل بر استمرار این دو وصف در طول زندگی آنها است، چرا که مساله رهبری لحظه‏ای از مشکلات خالی نیست، و در هر گام شخص رهبر و پیشوای مردم با مشکل جدیدی روبرو می‏شود که باید با نیروی یقین و استقامت مداوم به مبارزه با آن برخیزد، و خط هدایت به امر الهی را تداوم بخشد.

قابل توجه اینکه مساله هدایت را مقید به امر الهی می‏کند، و می‏فرماید: یهدون بامرنا و مهم در امر هدایت همین است که از فرمان الهی سرچشمه گیرد، نه از امر مردم و خواهش و تمنای دل، یا تقلید از این و آن.

امام صادق (ع) در حدیث پرمحتوایی، با استفاده از مضامین قرآن مجید ائمه و پیشوایان را بر دو گونه تقسیم می‏کند:

1.  امامانی که به امر خدا نه به امر مردم هدایت را بر عهده می‏گیرند، امر خدا را بر امر خودشان مقدم می‏شمرند، و حکم او را برتر از حکم خود قرار می‏دهند.

2.  و امامانی که دعوت به سوی آتش می‏کنند، فرمان خود را بر فرمان حق مقدم می‏دارند، و حکم خود را قبل از حکم الهی قرار می‏دهند، و بر طبق هوای نفس خویش و بر ضد کتاب الله عمل می‏نمایند.

در آیه مورد بحث دو شرط برای پیشوایان و امامان ذکر شده است: نخست صبر و پایداری، و دیگر ایمان و یقین به آیات الهی.

این صبر و شکیبائی شاخه‏های زیادی دارد: گاه در مقابل مصائبی است که به شخص انسان می‏رسد. گاه در برابر آزادی است که به دوستان و هوا خواهان او می‏دهند. و گاه در مقابل بدگوئیها و بدزبانی‏ها است که نسبت به مقدسات او دارند.

گاهی از ناحیه کج‏اندیشان است. گاه از سوی بداندیشان. گاه از سوی جاهلان نادان. و گاه از سوی آگاهان بد خواه! خلاصه یک رهبر آگاه در برابر همه این مشکلات و غیر اینها باید شکیبائی و استقامت کند، هرگز از میدان حوادث در نرود، بیتابی و جزع نکند، زمام اختیار از دست ندهد، مایوس نگردد، مضطرب و پشیمان نشود، تا به هدف بزرگ خود نائل گردد.

حدیث جامع و جالبی از امام صادق (ع ‏) نقل شده که ذکر آن لازم به نظر می‏رسد.

حضرت به یکی از دوستانش فرمود: کسی که صبر کند، مدتی کوتاه صبر می‏کند (و به دنبال آن پیروزی است) و کسی که بیتابی می‏کند مدتی کوتاه بی‏تابی می‏کند (و سرانجام آن شکست است)

 سپس فرمود: بر تو باد به صبر و شکیبائی در تمام کارها، زیرا خداوند بزرگ، محمد (ص) را مبعوث کرد و به او دستور صبر و مدارا داد و فرمود: در مقابل آنچه آنها می‏گویند شکیبائی کن و در صورت لزوم از آنها جدا شو. (اما نه جدا شدنی که مانع دعوت به سوی حق گردد. )

و نیز فرمود: با استفاده از نیکیها به مقابله با بدیها بر خیز که در این هنگام آنها که با تو عداوت و دشمنی دارند، همچون دوست گرم و صمیمی خواهند شد، و به این مقام جز صابران و جز کسانی که بهره عظیمی از ایمان دارند نخواهند رسید.

سپس افزود: پیامبر (ص‏) صبر و شکیبائی پیشه کرد، تا اینکه انواع تیرهای تهمت را به سوی او پرتاب کردند (مجنون و ساحرش خواندند و شاعرش نامیدند و در دعوی نبوت تکذیبش کردند) سینه پیامبر از سخنانشان تنگ شد،

خداوند این سخن را بر او نازل کرد: می‏دانیم که سینه‏ات از سخنان آنها تنگ می‏شود اما تسبیح و حمد پروردگارت را بجای آور و از سجده کنندگان باش (که این عبادتها به تو آرامش می‏بخشد).

بار دیگر او را تکذیب کردند و متهم ساختند، او اندوهگین شد، خداوند این سخن را بر او نازل کرد که می‏دانیم سخنان آنها تو را غمگین می‏کند اما بدان هدف آنها تکذیب تو نیست، این ظالمان آیات خدا را تکذیب می‏کنند، پیامبرانی که پیش از تو بودند آماج تکذیب قرار گرفتند، اما شکیبائی پیشه کردند، آنها آزار شدند و صبر کردند، تا یاری ما فرا رسید، پیامبر باز هم شکیبائی کرد تا اینکه آنها از حد گذراندند، نام خدا را به بدی بر زبان جاری کردند و تکذیب نمودند.

پیامبر (ص) عرض کرد: خداوندا! من در مورد خودم و خاندانم و آبرویم شکیبائی کردم، اما در برابر بدگوئی به مقام مقدس تو نمی‏توانم شکیبائی کنم، باز هم خداوند او را امر به صبر کرد و فرمود: در برابر آنچه می‏گویند شکیبا باش.

به دنبال آن پیامبر (ص‏) در تمام حالات و در برابر همه مشکلات شکیبا بود و همین سبب شد که خدا او را بشارت دهد که در خاندانش امامان و پیشوایان پیدا می‏شوند، و این امامان را نیز توصیه به صبر کرد...

اینجا بود که پیغمبر (ص) فرمود: الصبر من الایمان کالرأس من الجسد: صبر در برابر ایمان همچون سر است در مقابل تن و سر انجام این استقامت و صبر سبب پیروزی او بر مشرکان شد، و دستور انتقام گرفتن از آن ستمگران که قابل هدایت نبودند صادر گردید، و طومار عمر آنها به دست پیامبر و دوستانش در هم نوردیده شد، این پاداش آنها در دنیا بود، علاوه بر پاداشهائی که در آخرت برای او ذخیره شده است.

از امام صادق (ع) نقل است که فرمودند:

 فمن صبر و احتسب لم یخرج من الدنیا حتی یقر الله له عینا فی اعدائه مع ما یدخر له فی الاخرة

" کسی که شکیبائی کند و آن را به حساب خدا بگذارد، از دنیا بیرون نمی‏رود تا خداوند چشمش را با شکست دشمنانش روشن کند، علاوه بر پاداشهائی که برای آخرت او ذخیره خواهد کرد. "

یا صبور ...

به نا م خدا

در بررسی آیات صبر در قرآن مجید به فصل بندی آیات به شکل زیر می رسیم .

1-     آیاتی که  خطاب خداوند مستقیما به شخص پیامبر (ص) بوده است ، و فرمان صبر بر پیامبر نازل شده است .

احقاف   35- انعام 34 – یونس 109 – هود 115- نحل 127 – طه  130 – روم  60 – ق 39  - مزمل 10

ذر این آیات خداوند پیامبر مکرم اسلام را بر مواردی مختلف توصیه به صبر کرده است

2-     آیاتی از قرآن  که خداوند به اجر وپاداش صبر وصابرین اشاره می کند ( که قسمت اعظم آیات مربوط به صبر را شامل می شود ) این اجر و پاداش  به دو گونه است

الف  :‌ پاداش  هایی که  مشخص است ومستقیم  به واسطه صبر می رسد  مثل بهشت

ب  : پاداش هایی که به واسطه  صبر می رسد  ولی در نگاه  اول  معنی پاداش را نمی دهد ولی با کمی دقت اعظم اجرها وپاداش ها است  مثل قدرت دیدن وبینا شدن واقعی  ، لقمان 31

پاداش هایی که خداوند به واسطه صبر به انسان عطا می کند :

بهشت  - رعد 24

حکمرانی بر مشرق ومغرب زمین  الاعراف 37

اجر اکبر – نحل 42

غرفه های بهشت – فرقان 75

مضاعف شدن پاداش (دوبار پا داش ) قصص  28

مقام یقین  - سجده 24

مقام بلند – فصلت 35

مقام محسنین -  یوسف 90

بینایی زیاد  - لقمان 33

نشان ایمان – عصر 3

غلبه بر دشمنان – انفال 65

اجر بدون حساب – زمر 10

دوستی خداوند – 146 آل عمران

قدرت  - 66 انفال

ذکر ویاد آوری  - ابراهیم 5

3-     آیاتی که به بیهودگی صبر اهل دوزخ بر عذاب اشاره دارد که می فرمایند اینان صبر کردن یا نکردنشان فرقی ندارد :

ابراهیم  21 – مومنون 111- آل عمران  120 – 125- طور 16 – فصلت 24 – بقره 175

4-     دسته دیگر آیات به مفاهیمی اشاره دارد که انسان باید بر آنا ن صبر کند که به شرح  زیر است :

صبر بر مهاجرت  (که واژه  هجرت در قرآن هم نیاز به بررسی وتحقیق دارد )  ، نحل 110

صبر بر عدم گناه  : نساء 25

صبر بر طاعت  : فرقان  20

صبر بر خواسته های نفس :  کهف 28

صبر بر حکم خدا : طور 48 – دهر 24 – قلم 48

صبر بر کار دین : مریم  65

صبر بر امتحانات : بقره  155

صبر بر مصیت : حج  35

صبر بر آزمایش : بقره 186

صبر برای رضای خدا : نحل 126 – مدثر 7

5-     دسته دیگر آیات اشاره به ذات کم صبر انسان دارد که انسان ذاتا کم طاقت است وظرف وجودی آن برای صبر اندک است :

هود 11 – کهف  66 – 67 – بقره 61 –  کهف  72- 75 – 78- 82

6-     در ادامه بحث صبر خدا به افراد صابر اشاره می کند و از آنان به عنوان الگوهای  صبار بودن نام می برد که این افراد به شرح زیر می باشند

حضرت  داوود (ع) ص 17

پیامبران اولوالالعزم  - الاحقاف 35

حضرت یعقوب (ع) یوسف 18- 83

حضرت ایوب (ع) – ص 44

حضرت ابراهیم (ع) حضرت اسماعیل (ع) ذوالکفل  انبیا  85-  الصافات  102

وپیامبر کم صبر : حضرت یونس (ع) قلم  48

7-     اشاره به  صبر به عنوان صفت بارز مومنین :

عنکبوت 59 – آل عمران 17 – الاحزاب 35 – محمد (ص) 31

8 – صبر به منظور احترام بر پیامبر :

حجرات  5

9-     توصیه به صبر  :

الاعراف  87- بلد 17 – هود 49 (توصیه به صبر از جانب خدا بر حضرت نوح )