شيطان (ابليس) غير از نفس اماره مى‏باشد. نفس اماره وسوسه‏گر درونى است و شيطان وسوسه‏گر بيرونى. البته گاهى به نفس اماره، «شيطان نفس» مى‏گويند. بنابراين شيطان در معانى مختلفى به كار گرفته مى‏شود:الف) ابليس كه همان شيطان جنى معروف است كه بر اثر خوددارى از سجده بر آدم، از درگاه الهى رانده شد.ب ) هرگونه عامل شر، اعم از نفس اماره، انسان‏هاى بد (شياطين انسى) و يا عوامل طبيعى مانند ميكرب و... .بنا بر آنچه كه در روايتى آمده فرموده‏اند: «شيطان مانند خون در بدن انسان‏ها جريان دارد»، (كافى، ج 2، ص 440 - نيز، ج 8، ص 113). از طرفى از آيات و روايات ديگر استفاده مى‏شود كه شيطان موجود ديگرى است، لذا از جمع اين دو دسته آيات و روايات اين طور نتيجه مى‏گيريم كه انسان داراى نفسى است كه مرتباً او را به كارهاى بد امر مى‏كنند و در قرآن و روايات از آن به عنوان نفس اماره بالسوء يعنى امر كننده به بدى‏ها ياد شده است. شيطان بيرونى حكم راهنما و وسوسه كننده اين نفس را دارد. در مقابل خداوند دو حجت و راهنما براى ما قرار داده است يكى حجت و چراغ باطن كه عقل و فطرت است و در مقابل نفس اماره، انسان را به كارهاى شايسته دعوت مى‏كند. از خارج هم انبياء و ائمه و علماء و اولياء را قرار داده كه عقل را شكوفا و رهبرى كنند و انسان را به سرچشمه سعادت برسانند، بنابراين مى‏توان گفت نفس و شيطان هر دو در گمراهى انسان نقش دارند، يكى از طريق كشش‏هاى درونى و ديگرى با وسوسه و تحريك بيرونى. ليكن شيطان بيرونى هيچ سلطه‏اى بر آدمى ندارد و اين خود انسان است كه وسوسه‏هاى شيطان را مى‏پذيرد و به حكم نفس اماره تن مى‏دهد و يا به مقابله با آن برخاسته و به حكم عقل و شرع و فطرت تسليم مى‏شود. به عبارت ديگر انسان از نظر «درونى» داراى استعداد و توانمندى ارتباط با عوامل «بيرونى» مى‏باشد كه مرتبه عقلانى روح او با فرشتگان در ارتباط قرار مى‏گيرد و مرتبه نفس اماره روح او با شيطان در ارتباط قرار مى‏گيرد و علاوه بر آن «روح آدمى» توانايى تدبير و اولويت‏دهى و اختيار به كارگيرى هر كدام از مراتب را نيز دارا مى‏باشد.