برای درک مفاهیم و واژه های قرآنی که حقایق پنهانی را در بر دارد ، باید فقط از خداوند استمداد جست ، تا این اسرار روشن و آشکار گردد ، در غیر اینصورت نوشتار ما مانند رمان طویلی خواهد شد که هیچ مفهوم کوچکی را نیز القاء نکند .

حال که به برکت خود قرآن برای بیان این حقایق با واژه توکل آغاز می کنیم ، و آن چنان که از ترجمه آیات بر می آید عزممان را جزم خواهیم کرد تا از همت و یا آنچه را که آهنگ آن کرده و یا فکرش در سرمان دور می زند را با بلند ترین و رسا ترین مراتب بنگاریم انشاالله .

با توجه به دو آیه شریفه فوق به این نتیجه می رسیم که هر گاه با مکر دشمنان و بد اندیشان نوعی ترس و بد دلی و یا دل مشغولی های متفاوت در هر شرایطی از زندگی که به انسان دست دهد و انسان را برای تصمیم و انجام کار خیر سست و بی اراده نماید بطوری که حتی از انجام امور روزمره خویش نیز باز ماند در چنین مواردی  همیشه انسان به دنبال تکیه گاهی محکم و استوار می گشته تا بتواند همه آن سختیها را تحمل و در مقابل آن با تفکر و اندیشه ، مناسب ترین راه را انتخاب نماید (( این بهترین راه توکل است )) .

در آیه شریفه از دو طایفه نام  می برد که هر کدام نماینده گروهی خاص با نوعی طرز تفکر می باشند 1- بد دلان 2- ترسوها این دو نوع اندیشه همواره در مقابله و روگردانی از  جنگ و جهاد مطرح می باشند ، از طرفی با  نگاهی تیز بین خواهیم فهمید که زندگی نیز ، خود نوعی جنگ و پیکار و جهاد است که هم انسان بد دل و هم انسان ترسو را به مخاطره می اندازد و در خود آیه طریقه مقابله با این دو صفت رامی توان  دید اما به واقع باید فهمید که ویژگیهای انسان (( بد دل )) چه می تواند باشد .

ویژگیهای انسان بد دل :

1- انسان بد دل گناه را به راحتی انجام می دهد

2- انسان بد دل همیشه هم صحبت انسانهای احمق هست

3- انسان بد دل همنشین انسانهای خوش گذران هست یا به تعبیر امام معصوم انسانهای مرده

4- انسان بد دل همواره هاله ای مبهم و سیاه در قلب خود دارد

5- انسان بد دل از فرصتهای خوب زندگی اصلا نمی تواند استفاده کند.

در آیه جهت مقابله با این بد دلی  داشتن ایمان را به رخ می کشد و با اندکی تعمق مشاهده می شود که هیچ انسان با ایمانی ویزگیهای نامبرده رو نداشته و البته برای زودن این ویژگیهای نا پسند باید بگوییم که اگر میخواهیم نرم دل و دور از بد دلی باشیم کافی است دارای ویژگیهای زیر باشیم .

1- همواره به یاد مرگ باشیم

2- بر سر یتیمان دست نوازش بکشیم

3- در مواجهه با مصائب راحت گریه کنیم

4- مستمندان را اطعام کنیم

5- موعظه های نیکو را بشنویم

6- همواره استغفار به درگاه خدا داشته باشیم

7- ذکر و نام خدا را زیاد به زبان آوریم .

این مطالب در  بیان خصوصیت ایمان   نقطه مقابل  بد دلی بود که  نام بردیم البته از سیاق آیه ارتباط بین ایمان و بد دلی به وضوح بیان شده  .

اما ترس و بزدلی که نوعی کاستی و بد گمانی است و هیچوقت هم شخص دور اندیش نبوده  واین  خود از نقص و سستی ایمان است ،  نقطه مقابل آن شجاعت است که در ایه با واژه (( دل دار )) بودن نام برده شده و در واقع باید گفت که ( شجاع ) کسی است که از((  خود گذشته  )) بوده و هرگز(( تن به ذلت  )) نمی دهد و همواره به دنبال (( نام نیک )) و ماندگار می باشد اگر این سه خصوصیت در کسی  به واقع جمع بود می توان او را پهلوان دوران نام برد این ملاکها اگر اندیشه شود زیباست .

 نکات منفی بد دلی و ترس و هراس رابیان کردیم و دیدیم که به چه شکل ساده و عالی در خود آیه بیان شده بود و متوجه شدیم  که میتوان آنها را  با صفات نیکو عوض کرد و همه این راه رفتنی و طی نمودنی است به شرطی که به خدا (( توکل )) نماییم . و باید با صراحت گفت که (( توکل از ارکان ایمان است))  که باز در آیه به خوبی اشاره شده است در نهایت یک انسان متوکل انسانی است که بر موجودی توکل نماید که  مرگ بر او راه نداشته باشد تا بتواند کارهای خود را به او سپرده و ارامش را به خود هدیه نماید  ومتوکل کسی است که: 

جز برای خدا برای احدی کار نکند و همواره امید و بیم او از خدا باشد